Tip 1 diyabet ve insülin tipleri.İnsülin etki süreleri.insülin etkisini değiştiren durumlar.insülin saklama koşulları.insülin iğnesi uygulaması.İnsülin iğnesi uygulama sorunları.insülin tedavisi doz ayarlamaları.Ne zaman insülin dozları değiştirilir?Sabah yüksek şeker değerinde ne yapılır?insülin dozu unutulursa ne yapılır?
Günümüzde tedavi de kullanılan insülin ler, pankreas benzeri salınıma yakın işlev görürler.
Bir çok ülkede tanı konduktan sonra ,küçük yaşlardan itibaren öğün önü hızlı etkili insülin lerin kullanıldığı çoklu enjeksiyon tedavi leri uygulanır.Bu sistemde kahvaltı,öğlen, akşam yemeklerinde ve ara öğünlerde , öğün öncesi karbonhidratlara göre hesaplanan dozlar uygulanır.Yatma saatinde şeker seviyesine göre beslenme yapılır.Kahvaltıda hem nispeten fazla karbonhidrat tüketildiğinden ve hem de büyüme hormonu salınımına bağlı olarak daha yüksek doz gerekebilir (dawn fenomeni).
Tedavi de Hızlı etkili insulin ler kısa etkili -regüler insülin e göre daha etkin kontrol imkanı sağlarlar.Yemekleri ve ara öğünleri karşılamada ve şeker seviyesini daha hızlı düşürmede regülerden üstündürler.
Hızlı etkililer 10-20 dk da göreve başlayıp 1-2 saatte pik yapıp 4 saatte kandan kaybolur.
Regüler insülin 30-45 dk da göreve başlar 3-4 saatte pik yapar ve etkisi 6-7 saate sarkabilir.
Orta etkili NPH 1-3 saatte etkili olmaya başlar, 6-8 saatte pik yaparak 16-20 saatte kanda kaybolur .
Uzun etkililer 2-3 saate etkiye başlayıp 6 saatte çok hafif bir pik yapıp 18-24 saat etki gösterirler.
Önceden doz hesaplanamamış ise veya çocuğun atıştırması devam ediyorsa, hızlı etkililer öğün sonrası bile verilerek kontrol sağlanabilir (öğün sonrası uygulamayı çok tercih etmemek lazım, ara sıra kullanılabilir)
Akşam yemekte uygulanan hızlı etkili insülin e bağlı gece yarısı şeker düşmeleri de daha az görülür (Regüler insülin e nazaran ,yatma saatine kadar kanda tükendiğinden ).
Yiyeceklere göre insülin tedavisi nde farklılıklarla karşılaşılabilir.
İnsülin tedavisi nde Hızlı etkililer kullanılırken, düşük GI ‘li (glisemik indeks li) fasulye, makarna gibi gıdalar tüketildiğinde ,yavaş sindirime bağlı olarak hipoglisemi ile karşılaşılabilir.
Yüksek GI’li (glisemik indeks li) kavun, beyaz ekmek gibi gıdalarda ise hızlı şeker yükselmesi ile karşılaşılabilir.Bu nedenle düşük Glisemik Indeks li gıdalar tüketileceği zaman, hızlı etkili doz , yemek öncesi ve ½ saat sonrası şeklinde ikiye bölünerek uygulanabilir. (Böyle bir öğünde regüler insülin de tercih edilebilir)
Yine yüksek yağ içeren bir öğünde de sindirim geç olacağından benzer uygulama (doz ikiye bölünebilir) tercih edilebilir.
Tedavide öğünlerde kullanılan İnsülin tipine göre uygulama süreleri değişkendir.
Eğer hızlı etkili insülin kullanılacaksa normal şeker düzeylerinde hemen öğün önünde ,
şeker düşük ise öğün sonrasında yapılırken , şeker yüksekse 15-30 dakika beklenir.
Regüler kullanılıyorsa, normal düzeylerde öğünden en az 30dk önce,
şeker düşük ise hemen öğün önü ve şeker yüksekse 30-60 dk beklenerek uygulanır.
Bazal insülin seçenekleri olarak orta ve uzun etkililer kullanılır.Uzun etkili insülinin 24 saate varan etki süresi ve pek pik yapmaması önemli avantajıdır.İyi ayarlanmış bir bazal doz sayesinde; şeker düşme veya yükselmeleri olmadan öğün atlanabilir-şeker düşme korkusu olmadan gecikmeli öğün alınabilir ve bolus uygulamalarla şeker seviyeleri normale rahat getirilebilir.
Tedavide Uzun etkili insülin 6 yaş sonrası kullanılabilir , daha küçük yaşlar ve gebelikte kullanımı ise henüz onaylanmamıştır.Bu tip insülin diğerleriyle karıştırılarak veya başka insülin uygulanmış olan enjektörle kullanılamaz.
Uzun etkili insülin lerin günün aynı saatinde uygulanmasına dikkat edilmelidir. Böylece dozlar arası boşluk oluşmaz ya da üst üste gelen dozlar nedeniyle istenmeyen etkiler önlenmiş olur.
Bazı kullanıcılarda uzun etkili insülin etkisinin 18 saatte kaybolduğu-buna bağlı şeker seviye yükselmeleri olduğu gözlenebilir.Şeker seviyesi kontrolü için dozun ikiye bölünerek ( sabah ve akşam) kullanımı önerilebilir. (Bu tarz kullanım kolay değil, takip sıkı yapılmalı)
Gece yarısı düşmeleri olanlarda uzun etkili insülin sabah tek doz olarak yapılır, böylece gece kan şeker düşme riski, hastanın takibinin daha rahat olduğu gündüz saatlerine kaydırılmış olur.
Tedavide kullanılan tüm insülin lerin etkileri şu koşullarda değişebilir;
Egzersiz öncesi hatalı olarak çalışacak adale grubuna enjeksiyon yapılması
(futbol öncesi -bacaklara , yüzme öncesi -kola)
Sıcak su ile temas eden cilde enjeksiyon (banyo,sauna)
Masaj bölgesine enjeksiyon
Tip1 diyabet tanısı alanlarda tedavide insülin e hemen başlanır,ancak uygulama farklılıklar gösterebilir.Eğer kişi diyabet konusunda bilgiliyse doğrudan bazal/ bolus uygulaması önerilebilir.Ya da hastalık hakkında bilgi ve tecrübe edinilinceye kadar günde iki kez sabit uygulamalı karışım insülin ler kullanılabilir.
Tip1 diyabet çocuklarda tedavi başlangıç insülin dozları kiloya ve püberteyle ilişkisine bağlı olarak değişiklik gösterir.
Tedavide İnsülin ihtiyaçları puberte öncesi 0.8-1.0ü/kg/gün seviyelerindeyken ,
püberteyle ihtiyaçlar artar ve 1.2 – 1.4 ü/kg/gün seviyelerine yükselir
(erkekte ihtiyaç daha fazla)
püberte sonrası da püberte önü seviyelere doğru geriler.